De regering Trump voert een programma uit van vergaande wetenschapsontkenning en intimidatie van wetenschappers en vermaarde kennisinstituten. NASA moet haar aardobservatieprogramma staken. De Environmental Protection Agency (EPA) en het United States Department of Agriculture (USDAD) zijn inhoudelijk onder curatele gezet. Verwijzingen naar klimaatproblematiek zijn verwijderd van de sites van deze organisaties. Wetenschappers en hackers doen verwoede pogingen om deze en wetenschappelijke data veilig te stellen.
Ook het onderzoek naar nieuwe schone energie staat onder druk. Er wordt overwogen om vier lijnen van onderzoek naar schone energie zelfs volledig op te heffen. Tevens werd het Department of Energy (DOE) gesommeerd om de namen door te geven van medewerkers die vergaderingen bezochten over klimaatbeleid.
Censuur van wetenschappers
Het aan banden leggen van wetenschap en wetenschappers is zeker niet uniek voor deze tijd: Al in 2003 verscheen het Waxmann report waarin de manipulatie van wetenschappelijk onderzoek door de Bush administration in detail beschreven werd. Het is ook niet uniek voor de VS: Theresa May werd op 13 juli beëdigd in haar ambt van premier en op 14 juli hief ze het Climate Change Departement op. Een van de eerste maatregelen die de conservatieve regering van Tony Abbott in Australië nam, was de opheffing van de klimaatcommissie.
In Canada wordt, na negen jaar waarin een vergelijkbaar repressief beleid werd gevoerd, duidelijk wat de gevolgen hiervan waren voor de wetenschappers, de wetenschap en het publiek. De regering van de conservatieve Stephen Harper censureerde van 2006 tot 2016 de communicatie tussen wetenschappers en pers. Letterlijk honderden wetenschappers konden hun bevindingen over milieu, wildstand, klimaat, voedselkwaliteit en verontreinigingen in lucht en water niet delen met het publiek.
Als wetenschappelijke conclusies of feiten onwelgevallig zijn, dan moeten de resultaten ontkend of genegeerd worden. En als dat niet lukt, dan moet de wetenschap inhoudelijk onder curatele worden gesteld en de communicatie met het publiek worden gecensureerd, of worden zelfs bevindingen gemanipuleerd. De haast waarmee Trump, May, Abbott en Harper de vrije wetenschap beknotten, laat zien hoezeer rechts-conservatieve politici de wetenschap en kennis daarvan bij het publiek als belemmerend ervaren bij het uitvoeren van hun politieke agenda’s.
Verwarring stichten
De documentaire naar het boek van Oreskes, Merchants of Doubt, toont aan hoe dit spel vandaag gespeeld wordt. Rechtse denktanks, rechtse commentatoren, de rechtse media en rechtse hobbyisten trekken gezamenlijk op om twijfel en verwarring te stichten.
Individuele wetenschappers worden geïntimideerd, bijvoorbeeld door e-mail adressen publiek te maken en te beweren dat de wetenschapper een meloen is (groen van buiten, maar rood van binnen) of een communist, waarna zijn mailbox volloopt met bedreigingen en verwensingen. Mail-accounts zijn gehackt en e-mails zijn publiek gemaakt met de suggestie dat er allerhande fraude plaatsvond. Gedetailleerd onderzoek laat overigens zien dat er absoluut geen enkele hint van fraude plaatsvond.
Er zijn rechtszaken opgezet over het werk van de wetenschappers, er zijn verdachtmakingen gedaan over het privéleven van de wetenschappers, publieke hoorzittingen gehouden, er worden zwarte lijsten opgesteld, en er wordt lompweg gedreigd om de financiering van het onderzoek te staken.
Ik durf dit zonder enige terughoudendheid op te schrijven, omdat de gevallen wijdverbreid en zeer goed gedocumenteerd zijn.
Discriminatie van rechtse wetenschappers
In deze context van ontkenning, muilkorving en intimidatie leek het de Kamerleden Strauss en Duisenberg (beide VVD) zinvol om een een motie in te dienen met het verzoek aan de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) om eens uit te zoeken of in Nederland rechtse wetenschappers sociale druk zouden ervaren, of dat er zelfs discriminatie van rechtse wetenschappers zou plaatsvinden binnen het links-liberale bolwerk van de wetenschapen en of het wetenschappelijk bedrijf wel divers genoeg is.
Duisenberg voert in een stuk op The Post Online twee documenten aan om zijn betoog te ondersteunen. Beide documenten betreffen studies over de attitudes van sociaal psychologen. Die blijken inderdaad gedurende de laatste decennia bijna exclusief links geworden te zijn. Daarnaast voert Duisenberg een vriend op die eens een wetenschappelijk voorstel had ingediend dat, ondanks goede reviews, was afgewezen, en werd het verhaal van de zielige Martin Bosma genoemd die maar geen promotor kon vinden, en die uiteindelijk bij Meindert Fennema terecht kon. Zoals het hoort, stelt Duisenberg.
Laat ik beginnen met de vaststelling dat iedere poging van de politiek om de wetenschap te verbeteren door mij verwelkomd wordt. Aandacht voor diversiteit in de wetenschap juich ik toe. Iedere systeemverbetering is welkom. Maar dit voorstel is helaas een gotspe.
Diversiteit afdwingen
De plotse aandacht van de VVD voor diversiteit is werkelijk opvallend inconsistent. De VVD vindt overheidsbemoeienis in diversiteitsvraagstukken ongewenst. ‘Quota zijn voor vissen, niet voor mensen’, luidt zelfs de VVD-slogan met betrekking hiertoe. Het VVD verkiezingsprogramma stelt:
‘Emancipatie en diversiteit kun je niet afdwingen via wetten. Wij zijn daarom tegen wettelijk verplichte quota voor bijvoorbeeld het aantal vrouwen, allochtonen of arbeidsgehandicapten dat organisaties in dienst moeten nemen. Diversiteit is in het eigen belang van organisaties omdat ze dan simpelweg beter presteren. Dit wordt ook door steeds meer organisaties onderkend en toegepast. Daarbij moeten de talenten en capaciteiten van mensen centraal staan, niet hun geslacht, afkomst of beperking.’
Duisenberg stelt dan ook dat de VVD het er absoluut niet om te doen is diversiteit af te dwingen.
Linkse signatuur
Maar wat is het doel dan wel? Enkel inventariseren? Informatie voor de informatie? In dat geval hadden Strauss en Duisenberg de wetenschappelijke literatuur moeten raadplegen, want deze gegevens blijken allang gemeten te zijn. Op het politicologenweblog Stuk RoodVlees werd, naar aanleiding van de motie Strauss en Duisenberg, de politieke zelfindeling in Nederland en Europa van ‘docenten op universiteiten en HBO’s’ vergeleken met die van ‘andere professionals’. Behalve in de economische wetenschappen is er een licht linksere signatuur bij de wetenschappers. Ik ben geen sociale wetenschapper, maar durf toch te stellen dat deze data geen enkele suggestie van discriminatie of eventuele zelfcensuur geven. Case closed? Much ado about nothing? Ik denk eigenlijk van niet.
Het is belangrijk om op te merken dat de papers die Duisenberg aanhaalt, strikt gaan over de Sociale Psychologie. Desalniettemin stellen Duisenberg en Strauss de diversiteit van de wetenschap in zijn geheel ter discussie. Dat is echt problematisch en ik wil, zeker in het licht van het bovenstaande, begrijpen waarom zij dit doen.
Het getuigt van grote moed dat sociale psychologen hun vakgebied zo kritisch beschouwen. Deze kritische reflectie staat niet op zich. In de (sociale) psychologie zijn grote replicatieproblemen gerapporteerd. De nieuwe generatie psychologen blijkt dus uitstekend in staat om kritisch te kijken naar de output van hun vak en dat ze, ondanks hun links-liberale bias en belangen, door de juiste methodologie te volgen tot de correcte conclusies kunnen komen.
Verkeerde inzichten
Natuurlijk nemen wetenschappers hun eerder verworven inzichten mee als ze hun vragen bedenken en protocollen formuleren. Ze zijn daarbij ongetwijfeld geprimed door eerder onderzoek. Er zijn schoolvoorbeelden van psychologische priming in de wetenschap (ja, ook in de exacte wetenschap).
Diversiteit zal waarschijnlijk helpen om sneller blinde vlekken te identificeren en op te lossen. Maar tevens geldt dat, als de wetenschap goed wordt uitgevoerd wordt, er na de analyses, statistieken, en replicaties vrijwel niets van de oorspronkelijke bias overblijft. Dat is de kern van het wetenschappelijke proces. Door in te zoomen op de attitudes van de wetenschappers, daarbij voorbijgaand aan dit proces, suggereren Strauss en Duisenberg dat ze wetenschap in essentie niet begrijpen en dit opent de weg voor heel verkeerde inzichten.
Dan stelt Duisenberg dat Kamerlid Martin Bosma (PVV) geen promotor kan vinden wegens zijn politieke overtuiging. Deze stelling, gepresenteerd zonder enige bewijsvoering is een vergaande schoffering van de wetenschap.
Bosma heeft een aantal feitenvrije politieke pamfletten geschreven. In de ‘Schijnelite van de valsmunters‘ poneert hij bijvoorbeeld de belachelijke stelling dat Hitler links was en zet hij zonder schaamte de huidige sociaaldemocraten op één lijn met de toenmalige nazi’s. In datzelfde boek presenteert hij, op een academisch onaanvaardbare wijze, statistieken over de vermeende attitudes van nieuwe Nederlanders.
Ook ‘Minderheid in eigen land‘ staat bol van de wetenschappelijke omissies.
Recht om te promoveren
Laat er geen misverstand over bestaan: Geen hoogleraar is verplicht om iemand die zulke teksten schrijft aan te nemen als promovendus. Iemand die niet aan de kernwaarden van de wetenschap, zorgvuldigheid, betrouwbaarheid, controleerbaarheid, onpartijdigheid en onafhankelijkheid wil voldoen, met een proefschrift dat niet aan de eisen voldoet, heeft geen recht om te promoveren. Fennema’s stelling, naar eigen zeggen ingegeven door spijt over zijn eigen verleden, dat “ook racisten het recht hebben om te promoveren” is echt heel opmerkelijk.
Ik ben een paar keer lid geweest van een VENI- of VIDI-commissie voor onderzoeksfinancierder NWO, en een keer zat ik een VIDI-commissie voor. Iedere wetenschapper die een beurs werd gegund in die zittingen, was werkelijk excellent. Helaas was het iedere keer ook het geval dat excellente wetenschappers moesten worden afgewezen. Zeer goede (A) of excellente (A+) aanbevelingen zijn vereist maar niet voldoende, en werkelijk iedereen die in de wetenschap werkt zal je dit kunnen vertellen. Daarom is de suggestie, wederom zonder enig bewijsmateriaal, dat de afwijzing van de vriend was toe te schrijven aan diens politieke oriëntatie, ronduit ongepast.
Ik sta dus welwillend tegenover iedere poging tot systeemverbetering, en het vergroten van de diversiteit om de wetenschap beter te laten functioneren is prima. Maar de papers die Duisenberg aanvoert gaan strikt over de sociale psychologie, en de probleemgevallen die Duisenberg aanhaalt (de zielige vriend en Martin Bosma) zijn simpelweg niet overtuigend.
Gebrekkig bewijs
Waarom zou je op basis van dit gebrekkige bewijs vragen stellen over de gehele wetenschap, als je niet eens van zins bent om maatregelen te gaan nemen? En waarom beperkt de motie zich tot de vermeende invloed van de links-rechtse zelfselectie en wordt de diversiteit niet breder getrokken? Gaat de VVD nu bijvoorbeeld ook voorstellen om te onderzoeken wat het effect is van de jarenlange intimidatie van de wetenschap en van wetenschappers door rechts-conservatieve partijen? En is de VVD bijvoorbeeld geïnteresseerd in de invloed op de wetenschap van de verregaande dwang tot valorisatie? Als de antwoorden op die vragen negatief zijn, dan is de VVD niet geïnteresseerd in systeemverbeteringen. En dan maak ik me zorgen over de agenda waarmee Strauss en Duisenberg hun motie hebben ingediend.
In Nederland is de VVD de belangrijkste partij die bepaalde wetenschappelijke bevindingen poogt te ontkennen. Ze schreef bijvoorbeeld een klimaatparagraaf in haar energienota zonder klimaatwetenschappers te raadplegen, maar met vier uitgesproken klimaatsceptici in haar panel. Ze schrikt niet terug voor intimidatie, zoals bijvoorbeeld toen de VVD, bij monde van Kamerlid René Leegte, twijfelde aan de onafhankelijkheid van het KNMI. Al in 2011 wilde de VVD het KNMI feitelijk opheffen, daarna nog eens in 2013, en weer eens in 2015.
Ik vrees ik dat ook deze motie weer een poging is om nu al voor te sorteren en over een paar maanden te concluderen dat de wetenschap links is, en dat wetenschappelijke conclusies derhalve ook maar een mening zijn die terzijde gelegd kunnen worden.
Dit blog verscheen op 28.02.2017 op http://www.frontaalnaakt.nl
Marco de Baar
Active Science 